تمرکزگرایی در نظام مهاجرتی ایران و عوامل موثر بر آن

در پژوهش حاضر به بررسی تمرکزگرایی در مهاجرت های داخلی ایران و عوامل موثر بر آن طی دهه 85 – 1375 پرداخته شده است. بعد تمرکزگرایی در مهاجرت به عنوان یکی از رویکردهای روشی جدید در تحلیل مهاجرت های داخلی، بر گرایش مهاجران به نقاط اصلی تمرکز جمعیت تأکید دارد. براین اساس مسئله اساسی در این پژوهش، پی بردن به این امر است که چه میزان از مهاجرت های هر منطقه، تمرکزگرا بوده و یا در مسیرهای مهاجرتی رو به مرکز صورت گرفته است. مطالعه مهاجرت های داخلی در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل ثانویه و با بهره گیری از داده های دو درصد سرشماری نفوس و مسکن 1385انجام شده است. ابزار اصلی تحلیل مهاجرت های داخلی، یک ماتریس ابداعی با عنوان «ماتریس مسیرهای مهاجرتی» و شاخص حاصل از آن با عنوان «شاخص تمرکزگرایی مهاجرتی»است. در این پژوهش که به روش کمی انجام شده، نخست شاخص تمرکزگرایی مهاجرتی کل کشور محاسبه و سپس در سطح استان به تحلیل مهاجرت های بین استانی، با استفاده از شاخص تمرکزگرایی مهاجرتی (نسبت مهاجرت های تمرکزگرا به کل مهاجرت ها) پرداخته شده است.همچنین نوع الگوی تمرکزگرایی مهاجرتی (درون منطقه ای و بین منطقه ای) برای استان های کشور نیز مشخص شده است. محاسبه شاخص تمرکزگرایی مهاجرتی برای کل کشور و استان ها نشان داد علی رغم کاهش تمرکزگرایی در مهاجرت های داخلی در کشور، نسبت به دهه های گذشته، کماکان میزانی از تمرکز بر تهران و کلان شهرها و به طور کلی مناطق مرکزی وجود دارد، با این تفاوت که الگوی تمرکزگرایی در مهاجرت های بین استانی تا حدودی به تمرکزگرایی درون استانی تغییر شکل یافته، ضمن آنکه درصد بسیاری از مهاجرت ها نیز در مسیرهای مهاجرتی افقی (مهاجرت بین نقاطی که در سلسله مراتب مرکز – پیرامون، در موقعیت برابر قرار دارند) صورت گرفته است. نتایج این تحقیق نشان داد تمرکزگرایی در نظام مهاجرتی کشور، پدیده ای ساختاری است، لذا جستجوی راه کارهای زودبازده و دفعی جهت حل مشکل تمرکزگرایی نظام مهاجرتی موثر نیست.به نظر می رسد پدیده تمرکزگرایی در نظام مهاجرتی ایران، ماهیتی سیاسی – اداری دارد و تمرکز اقتصادی – صنعتی (نابرابری اقتصادی منطقه ای) ناشی از این تمرکز سیاسی – اداری است. لذا سمت و سو دادن عوامل درآمدزا و اشتغال زا به نقاط ثقل ملی و سوق دادن سرمایه های مادی و انسانی به مناطق دارای پتانسیل های جذب جمعیت، راهکار مناسبی برای حل مشکل تمرکزگرایی به نظر می رسد.